Gratis geld bestaat niet!

Het blijft mijn intrigeren, de discussie rondom het basisinkomen. Zeker nu er diverse gemeenten aan het 'experimenteren' zijn met het basisinkomen, in een tijd waarin de overheid juist inzet op dwang en dreiging om mensen uit de Bijstand te krijgen. De reden dat ik juist zo positief sta tegenover deze initiatieven ligt dieper dan alleen het idee dat dwang ineffectief is. De basis ligt veel dieper, en daar wil ik vandaag eens op ingaan. 

De stap naar werk

Als je lange tijd naast de maatschappij hebt gestaan, en dan vooral in het kader van betaalde arbeid, is het lastig om een positie te veroveren op de arbeidsmarkt. Mensen beschikken niet over het juiste netwerk, opleidingen zijn verouderd en veelal spelen er nog andere sociale of fysieke problemen op de achtergrond, die de arbeidsmarktintegratie bemoeilijken. Het dwingen van deze mensen, op laste van het verlagen van de uitkering, het afdwingen van werk als tegenprestatie of anderszins, blijkt keer op keer niet de oplossing te zijn.

De stap naar werk wordt inderdaad ingegeven door maatschappelijke activiteiten, mensen moeten ergens een 'begin' kunnen vinden. Ergens moeten zij kunnen bouwen aan het benodigde netwerk, aansluitend bij hun kunnen, interesses en vooral ook vaardigheden. Dit begint vaak met vrijwilligerswerk, binnen een organisatie die aansluit bij de mindset van mensen. En daar heb je gelijk een punt te pakken, laat je een universitair docent de straat vegen dan komt hij niet in aanraking met het juiste netwerk. Kan hij aan de slag in de plaatselijke bieb of bijvoorbeeld als huiswerkbegeleider, dan komt iemand langzaamaan in aanraking met de juiste mensen die hem/haar weer op weg kunnen brengen naar een betaalde baan.

Geld als pressiemiddel

Mensen in een uitkering hebben niet veel te besteden, en ja het klopt dat mensen met een middeninkomen ook niet veel meer te besteden hebben, en dat maakt de stap naar betaald werk natuurlijk niet aantrekkelijker. Toch is dat mijns inziens niet het grootste probleem, want waar het probleem juist zit is het vinden van de juiste mensen die je kunnen helpen, mensen die je potentieel zien en daarmee de weg naar een betaalde baan kunnen vergemakkelijken. 

Door mensen te stimuleren om te werken, zoals met het basisinkomen, ook een paar uur met behoud van uitkering, biedt de kans om langzaamaan te bouwen naar een volledige terugkeer in de maatschappij. Mensen krijgen een hoger inkomen om vervolgens dit in te zetten om hun netwerk uit te breiden, zich bij te laten scholen, etc. om de positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Mensen een kans bieden, begint met de ruimte om ook die kansen te kunnen grijpen en als je op 900 euro netto rond moet komen, dan is dat eigenlijk onvoldoende om een volwaardige positie in de maatschappij te kunnen veroveren.

Participatie

Meedoen, ofwel participeren, begint met een volwaardig gevoel hebben. Mensen die lang aan de kant hebben gestaan voelen zich vaak 'nutteloos' omdat de maatschappij niet naar ze omkijkt, omdat ze worden weggezet als profiteurs, etc. Deze mensen activeren lukt alleen door mensen hun eigenwaarde terug te geven, mensen te activeren door te beroepen op de talenten die zij hebben en waarmee de maatschappij in zijn geheel beter van wordt.

Natuurlijk zijn er de mensen die echt niet willen, deze mensen moeten uiteraard ook worden aangesproken op hun gedrag. Maar voordat we roepen dat het basisinkomen een hangmat is, is het misschien ook goed om te kijken naar de effecten van het huidige beleid. Want door mensen bij voorbaat als profiteurs weg te zetten, creëren we een kloof tussen de mensen bij wie 'alles meezit' en de mensen die ergens zijn vastgelopen in de maatschappij. Een uitkering is namelijk geen hangmat, het is een noodzakelijk kwaad voor mensen die ergens vastlopen en in onze op geld gerichte, geïndividualiseerde maatschappij toch te kunnen overleven.

NUGgers, waarom luistert niemand?

De laatste jaren heb ik zo vaak gewaarschuwd voor het nieuws dat gisteren ineens de huiskamers binnenkwam. De 100.000 jongeren die buiten beeld van gemeenten vallen, jongeren zonder werk, inkomen en met het risico dat ze op straat komen staan door problemen en of het missen van scholing. De inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deed net alsof dit schrikbarend nieuws was, terwijl Klijnsma al jaren geen antwoord wil geven op dit probleem omdat het ‘niet bestond’ zoals ze mij eens vertelde toen ik ernaar vroeg.

In diverse van mijn onderzoeken en papers schreef ik al over mensen die buiten beeld vallen, mensen met een beperking of andere problemen die buiten de Wajong vielen en in de nieuwe Participatiewet geen kans meer krijgen. Dit zijn de zogenoemde NUGgers (Niet Uiterkerings Gerechtigden), mensen die bij de gemeente aan de balie komen en medewerkers niet weten wat ze ermee moeten. Er zijn zelfs enorm veel mensen die niet eens weten wat NUGgers zijn, laat staan of ze nog ergens rechten op hebben.

Rol gemeenten

Veel gemeenten hebben in de uitwerking van de Participatiewet wel enige ruimte voor NUGgers, maar die ruimte betekent niet dat er ook financiële ruimte is om deze groep te ondersteunen. Waarom die er niet is, eigenlijk heel simpel, er is namelijk geen geld voor de grote kortingen op budgetten en bovendien kost het helpen van deze groep alleen maar geld. Want zij hebben geen uitkering en helpen levert simpelweg geen besparing op het aantal uitkeringen op.

Als NUGger met een beperking kan je bijvoorbeeld proberen om voorzieningen aan te vragen om te kunnen werken. Bij veel gemeenten is dit volgens de verordening in de Participatiewet wel mogelijk, maar in de praktijk blijken er erg lage plafonds te zijn als het gaat om de budgetten en daarmee valt een voorziening meestal al snel af. Kortom, je hebt geen inkomen en geen geld om voorzieningen aan te schaffen, dus blijf je buiten beeld van de gemeente.

Voor jongeren zonder opleiding met veelal sociale problemen of mentale problemen is er ook een plafond aan de hulp, of de voorwaarden om het eerst maar zelf uit te zoeken. Het gevolg is dat deze jongeren steeds verder in het moeras zakken en uiteindelijk ook niet meer teruggaan naar de gemeente omdat zij geen hulp verwachten. Dit is het pijnlijke gevolg van de strenge regelingen van de gemeente, vooral als jongeren nog thuis wonen, want dan hebben zij automatisch al geen recht op een uitkering uit de Participatiewet vanwege de kostendelersnorm.

Onderzoek is nodig

Ik plet er al jaren voor, er is onderzoek nodig naar de NUGgers, hoeveel het er zijn, welke hulp nodig is en vooral hoe deze groep geholpen kan worden. Ik heb zelf wel wat indicaties opgedaan in de onderzoeken die ik heb gelezen, want er zijn bijvoorbeeld circa 2,4 miljoen mensen met een arbeidshandicap in de arbeidsmatige leeftijd van 20 tot 64 jaar, waarvan er circa 1,3 miljoen mensen een uitkering hebben. De rest, van 1.1 miljoen heeft geen uitkering en er zal zeker een deel van werken. Maar gezien de gemiddelde arbeidsparticipatie van circa 30 tot 40% van de arbeidsgehandicapten, zal zeker ruim een half miljoen van deze mensen niet werken en onder de NUGgers vallen.

Dan hebben we het alleen nog maar over de arbeidsgehandicapten, want er zijn nog de chronisch zieken en mensen met sociale problemen die buiten de regelingen vallen. Vanuit de verschillende cijfers die ik in de afgelopen jaren heb gezien kom ik zeker tot een miljoen mensen in zijn totaliteit.

Deze cijfers zijn schrikbarend, volgens het ministerie kunnen ze niet, maar als de groep jongeren al zo groot is, hoe zit het dan met alle leeftijdsgroepen. Ineens blijken mijn cijfers niet meer zo ver gezocht zoals de cijfers van hun eigen onderzoek laten zien. De conclusie die men moet trekken is dat er meer onderzoek nodig is en daarom zeg ik, start er nu eens mee en zo ja dan help ik als ervaringsdeskundige graag mee!